QTXU LI’Y (Madre Li'y) Poema a la madre en mam.
At jun maj otxi’ at
toq jun chi’ qtxu ete’ toq talum ntlo’tq
In chex kayin
intzun aq’unan tun kyku puqli talun ete’-
Toq tb’och tpatz e
tkmel ex twakix intoq tzalaj ky’ij a’okx t-tzaj kyyab’ talu’n e kyim talu’n,
ky’ixkoj twitz.
Tu’n ntlo’toq
talu’n xi tqani’n jun tijaj tun
Kypoqli ju mojtl
tej kyku puqli ok kyq’ anb’il
Tun min chi Kyim’a
e xi tk’a’yin, ex jaw tja tu’n
Kywi’ talun ex
tentzuntzi toj Tzalajb’il.
TOJ CHKAB’AL (En La laguna Chkab'al)
Xjal te tx’ajb’l
kyi’j ex e ichim toj, qumx xi tzaqija’ chkab’al ja ta’toq ta’ tnejil ex jaw
anq’in ja ta’ja’lo
Ja’lo at ja ta’, qun aju ja’lo in ku nima’n kyun
xjal ex at
qe’ patb’il
b’echpon t-tzi.
OXE K’AWAL AJSI’WIL (Tres niños Leñadores)
Ati jun maj, ate’qe toq oxe’ k’wal in toq ch’ex si’wil
toj
K’ul, atzun jun maj e xi’ toj k’ul, o’kx tej tokyal jun
ku’k
Kyu’n ex kub’toq kyb’yo’n o’kx t-tzaj yollin juntl kku’k.
¿Je’ky ti’ in b’ajkyeye’ aqeye’ Wuk’il? In qo si’wine’ chechitzun
oxe k’wal atzu ku’k tzaj tma’n kye
jaky’x txi jun chi’ikye kytzeq b’antzun chechitzu tx’qan k’wal
luna lon chitzu chi’ku’k kye xi tqo’n jun jun te jun
tlo’ trasno xi kylo’n k’wal atxix tzun kyuky’ilan
tekyib’ju ja’lo, xawunkuxi’x kychwinqal.
AYI’ WE… (Yo......)
Ayi’ we… ikyqine’ Tarzan,
najili qin’e toj k’ul tky’I Xwana
t-tziyile’ a’ Atzu’ wuk’ile’,
jun max Chita in wan k’ok’j
q’e’n atzu txkup xqin tqul tb’I jirafa
xja’ qchaq tqan xawanku k’och ti’j in
q’olb’en tejun elefante
Ikx kye kab’e max xawanqe’ etzu’ pich’,
inxix chi bitzan te qale aj tkux b’aj q’ij
e x-txil in chi b’itzan aj tok qoniky’an.
AJU TOKLEN TXIN (El Valor de la mujer)
Aju’ txin nimxi’x tun tok toj xnaq’tzb’il tnejil a toq
manb’aj el tiq’in toklen atitzun jun manb’aj, ok tqo’n tmyal toj xnaq’tzb’il atzu
txin ok tilil xnaq’tzb’il kye k’wal in tzun kamb’et ch’i k’a’chb’ilte tu’n atzu
tman in tzalajm ex ma tz’el tniky’ qa jun kyoklen txin ex q’a ja’lo in un kub’
t-xima’n qa tzi’tz’ji jun k’wal axi’xlo qa xtin mojun q’a junileqekye’ in chi ajb’en.
Tilil ti’j tu’n tokx k’wal toj xn’a q’tzb’il, nya o’kx
q’a, ikx lo tilil ti’j Tokx txin, qun ate’ ja’lo nya o’kx’te chan in aq’unan,
ikxlo in Aq’unan ju’ aya ikx naqlo tun ma txi tchi’ixpu tib’ kynab’l wnaq Qa
ntla ch’I xna’ qtzb’il b’anxix kye k’wal Jaku’ chi ku’b stz’uyin
Kyu’n juntl xjalil, ikx lay tun, tok te yajb’il, sen
jalon in okakayin nim Qe’ qwunaqil chuck chqx.
Kyaq’un, e t’e qe’ nimaq ajtzib’al, e ajakawil, e
ajq’anal, tilil tzulo ti’j Tun qlpe ch’ique ik, jun tun kyok k’wal toj jun
oklenj nim xi’x.
XNAQ’TZB’IL (Escuela poema en mam)
Tilil ti’j tokx k’wal toj xna’q’tzb’il, nya o’kx q’a,
ikx lo tilil ti’j tokx txin, Qun ate’ ja’lo nya o’kx te’ chan in aq’unan, ikxlo
in aq’unan ju’ qya ikx naqlo tun ma txi tchi’xpu tib’ kynab’1 wnaq qa ntla Ch’i
xna’qtzb’il b’anxix kye k’wal jaku’ chi ku’b stz’uym
Kyu’n juntl xjalil, ikx lay tun, ok te yajb’il, sen
jalo in
Okqkayin nim qe’ qwunaqil chuck chaqx.
Kyaq’un, e t’e qe’ nimaq ajtzib’al, e ajkawil, e
ajq’anal,
Tilil tzulo ti’j tun qlpe ch’iqe ik jun, tun kyok k’wal
toj jun
Oklenj nim xi’x.
